afb. J. Spruyt, 1748

Johan Hendrik van der Does

's-Hertogenbosch 16 augustus 1741 - 's-Hertogenbosch 29 april 1817 (75)

Jan H. van der Does te 's-Hertogenbosch, 1771-1790

NL-HtSA Archiefnummer 0198

Archief van Jan Hendrik van der Does 1771-1806 (1-5)

Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)

jhr. mr. Jan Hendrik van der Does

Gedoopt 16 augustus 1741 te 's-Hertogenbosch, overleden 29 september 1817 aldaar; raad en schepen van 's Bosch (1768), rentmeester van het comptoir der renten dier stad (1771), van het Godshuis van den H. Geest (1774), lid van het Comité van Surveillance (30 Vend. Jaar III), lid der Administration Centrale Supérieure (17 Niv. Jaar III), lid der Municipaliteit (1795), president der provisioneele civiele rechtbank aldaar (1795), pensionaris der stad (5 april 1798), Membre du Conseil Municipal (1810), lid (1765) en proost (1785) der Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, president der rechtbank aldaar. (Ouders: Mr. Willem en Johanna Margaretha Orrock).
Huwde 24 juni 1766 te Schiedam Elisabeth Margaretha Doom, gedoopt 24 juni 1764 aldaar, overleden 31 mei 1806 te 's-Hertogenbosch. (Ouders: Jacob en Elisabeth van Kerchem).

W.J.F. Juten, 'Kwartierstaten van Nederlandsche Katholieken' (1907) No. 97

Does, Jan Hendrik van der

Ned. Herv.

Gedoopt Grote Kerk 16 augustus 1741, vader mr Willem, gedoopt N.H. Hooglandse Kerk te Leiden 16 februari 1706, zoon van mr Johan Hendrik en Hester Senguerd, poirter van 's-Hertogenbosch sinds 3 september 1731, schepen en raad van 's-Hertogenbosch, begraven te 's-Hertogenbosch 12 mei 1785, moeder vrouwe Johanna Margaretha Orrock (S 78 en 572, Poirtersboek 2 en B.S. Leiden 246); ondertrouw voor schepenen van 's-Hertogenbosch 5 juni en trouw 24 juni 1766 te Schiedam met Margaretha Elisabeth Doom, gedoopt N.H. Kerk Schiedam 24 juni 1746, dochter van mr Jacob, secretaris van Schiedam en Elisabeth Jacoba van Kerchem (S 's-Hertogenbosch 525 en C.J. Polvliet, Gen. Van der Does 1892 blz. 33, N.L. 1938 blz. 499); 4 kinderen ged. in de Grote Kerk tussen 1767 en 1778, n.l. Willem Schuyl, genoemd naar mr Willem Schuyl van Walhorn doopgetuige bij doop van grootvader 16 februari 1706, 13 februari 1767; Elisabeth Jacoba 24 juli 1770; Susanna Margarita 9 oktober 1772 en Adriana Cornelia Maria 10 juni 1778 (S 79); echtgenote werd katholiek in 1787 (A.R.A. Staten-Generaal 5342 d.d. 9-12 mei 1789); echtgenote begraven 31 mei 1806 (S 570 en 585); sinds 1765 Gereformeerd broeder en van 24 juni 1796 tot 24 juni 1797 proost van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap te 's-Hertogenbosch (Bossche Alm.); in 1776 broeder van de loge der vrijmetselaars De edelmoedigheid te 's-Hertogenbosch (Brab. Leeuw I blx. 65); in 1768 en 1790 schepen, in 1810 president-schepen; 4 april 1795 - 10 mei 1810 municipaliteitslid, 1810-1815 lid van de municipale raad (Van Zuylen blz. 6-10, Kon. Alm., Bossche Alm., Alm. Dép, Bouches du Rhin en Alm. van B.Br.); 3 maart 1798 aangesteld tot pensionaris van 's-Hertogenbosch (Res. Repr. Bataafs Braband 3 maart 1798 no 6, Van Zuylen XV en XXXI en S 567); verzocht 27 december 1798

367

aan het Uitvoerend Bewind om een aanstelling als commissaris over het finantieel bestuur van het Zevende Gewest (A.R.A. Uitvoerend Bewind 414 no 664); in 1802 en 1810 scholarch van de Illustre en Triviale scholen te 's-Hertogenbosch (Bossche Alm.); in 1806 heemraad van de polder Van der Eigen (Kon. Alm. 1807); in 1812 rentmeester van de Godshuizen te 's-Hertogenbosch (Alm. Dép. Bouches du Rhin 1812); bij K.B. d.d. 27 september 1817 werd hij in de adelstand verheven; Willem Schuyl, ondertekenaar onder no 89 van de Acte van Verbintenis van 1785, werd vermoord bij de plundering van Woerden 24 november 1813, waar hij advocaat en commissaris der verponding was (Tax. 1900 blz. 234 en Kon. Alm. 1809 blz. 37); Adriana Cornelia Maria trouwde te St. Mauritz bij Munster 30 september 1800 met dr Pieter Joseph Willebois (Jaarboek Ned. Adel 1888 blz. 6); overleden te 's-Hertogenbosch 29 april 1817 (N.B.S. 's-Hertogenbosch en Juten, Kwartierstaat I no 97).

368

A.R.M. Mommers, Brabant van generaliteitsland tot gewest II (1953) 367-368

Mr. Johan Hendrik van der Does

Johan Hendrik van der Does werd de 16e augustus 1743 te 's-Hertogenbosch geboren uit het huwelijk van mr. Willem van der Does en Johanna Margaretha Orrock. Evenals zijn vader was hij raad en schepen van 's-Hertogenbosch. Verder was hij rentmeester van het Godshuis „de Heilige Geest”, ontvanger van de Godshuizen en ten slotte president van de Rechtbank te 's-Hertogenbosch. Ook was hij lid der Illustere Lieve Vrouwe Broederschap waarvan hij later proost werd. Hij was een der oprichters van de Vaderlandsche Societeit in zijn woonplaats, een vereniging van patriotten welke op 21 december 1786 in het leven werd geroepen. J.H. van der Does overleed zes en zeventig jaar oud op 29 april 1817. Hij huwde 24 juni 1766 te Schiedam met Margaretha Elizabeth Doom, geboren aldaar op 24 juni 1746 uit het huwelijk van mr. Jacob Doom secretaris van Schiedam en Elisabeth Jacoba van Kerchem en overleden te 's-Hertogenbosch op 31 mei 1806. In 1817 werd Johan Hendrik van der Does in de Nederlandse adel opgenomen. Merkwaardig is dat deze verheffing geschiedde op 27 september van dat jaar dus vijf maanden na zijn overlijden. Hij behoorde tot een oud regentengeslacht dat in het bestuur van Gorinchem had gezeten en dat zich in de tweede helft der zeventiende eeuw te 's-Hertogenbosch had gevestigd. In de laatste decennia der achttiende eeuw was de partij der patriotten te 's-Hertogenbosch talrijk en nogal rumoerig. Van der Does was een toegewijd aanhanger dezer partij. De houding der patriotten wekte de woede op van het stedelijk garnizoen hetwelk zeer Oranjegezind was. Ten slotte kwam het tot een uitbarsting. In de nachten van 8 op 9 en van 9 op 10 november 1783 plunderde het garnizoen de huizen der bekende patriotten. Deze zich niet meer veilig voelend verlieten ijlings de, stad. Dit deed ook het huisgezin van der Does en het vond een onderkomen bij een familie te Antwerpen. Tijdens haar verblijf aldaar ging de dochter Adriana over tot het katholicisme. Toen dit in 's-Hertogenbosch bekend werd was de verontwaardiging daar over groot en deze werd nog groter toen het gerucht werd verspreid dat ook mevrouw van der Does katholiek was geworden.	154
Aquarel aanwezig in de verzameling van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant te 's-Hertogenbosch.	155
Jan Hendrik van der Does, oud-schepen en raad der stad, werd voor schepenen gedaagd en hem werd gevraagd of het waar was dat zijn vrouw van godsdienst was veranderd en met haar kinderen naar Brabant (Zuid-Brabant) was vertrokken. Hij erkende dit. Zijn vrouw was veranderd van godsdienst en zijn kinderen had hij de vrijheid gelaten om in Antwerpen te blijven of bij hun grootmoeder opgevoed te worden. Bovendien zeide hij was door hem bij een acte aan de moeder de directie der kinderen gelaten gedurende zijn afwezigheid met de macht om desnoods de bescherming der Staten van Brabant in te roepen wanneer men haar de kinderen met geweld zou willen ontnemen. De kinderen zouden echter terugkeren. Op de vraag of de vrije keus der kinderen ook sloeg op de verandering van religie antwoordde hij : neen alleen op het verblijf. Verder werd gevraagd : of een zijner kinderen reeds in een klooster was. Ja antwoordde hij, zij was daar ter school met andere gereformeerde juffrouwen. Na dit verhoor werd van der Does gelast onder herinnering aan zijn plichten als lidmaat der hervormde kerk en aan zijn plicht tot gehoorzaamheid aan de wetten van de staat, om zijn kinderen binnen acht dagen te doen wederkeren. Hij beloofde dit te zullen doen, als vader en voogd moest hij weten wat zijn plicht was. Ten slotte werd de zaak aangebracht bij het hoogofficie en werd een brief gezonden aan de Staten-Generaal waarin werd zermeld dat Elisabeth Doom, dochter van de secretaris van Schiedam en huisvrouw van de oud-schepen Jan Hendrik van der Does naar Antwerpen was vertrokken en aldaar den roomschen godsdienst had aangenomen; dat haar drie dochters bij haar waren waarvan de jongste, naar men zeide, reeds in een klooster was opgenomen. De magistraat van 's-Hertogenbosch verzocht aan de Staten-Generaal maatregelen te willen nemen om genoemde kinderen in het gebied van de staat te doen terugkeren. Voor mevrouw van der Does waren de gevolgen van haar verandering van geloof niet aangenaam. Haar moeder, mevrouw Doom-van Kerchem bepaalde in haar zeer uitgebreid testament op 21 mei 1790 verleden voor notaris Josué l'Ange te Leiden dat nu haar dochter mevrouw van der Does tot haar testatrice's bittere smerte en droefheid zig naar Braband (zij bedoelt daarmede België) metterwoon had begeven en den roomschen godsdienst had omhelsd, zij slechts haar legitieme portie zou ontvangen. Verder bepaalde zij dat bij vooroverlijden	156
van de ouders de kleinkinderen van der Does slechts zouden mogen erven indien zij gereformeerd waren. De executeurs Jacob van der Meer, heer van Hoogeveen en mr. Donker Curstius te 's-Gravenhage moesten toezien dat haar dochter niet eerst weer gereformeerd zou worden om de erfenis te kunnen krijgen en daarna weer naar het Roomse Braband zou terugkeren. Daar van de kleinkinderen alleen Adriana van der Does katholiek was geworden en zij volgens de bepaling van het testament van haar grootmoeder niet mocht erven vond mevrouw van der Does het gewenst deze dochter schadeloos te stellen en verklaarde zij bij acte van 30 januari 1793 de bepaling te herroepen vermeld in het mutueel testament hetwelk zij en haar man op 11 juni 1791 te 's-Gravenhage hadden gemaakt betreffende de haar toebehorende 750 ponden sterlings-bankactiën. Zij verklaarde deze actiën geheel te vermaken aan haar jongste dochter Adriana van der Does met uitsluiting van haar twee andere dochters en haar zoon. Na het overlijden van Elisabeth van Kerchem weduwe van Jacob Doom werd tussen Johan Hendrik van der Does benevens zijn echtgenote en de executeuren van het testament van bovengenoemde Elisabeth van Kerchem het navolgende accoord getroffen : Aan Margaretha Elisabeth Doom echtgenote van J.H. van der Does zal tot voldoening en uitkoop der legitieme portie zo uit haar vaders en moeders boedel en van alle verdere pretentiën worden geadsigneerd een som van ƒ 43000 waarvan zij in contanten zal genieten ƒ 10000 en van de overige ƒ 33000 aan de weesmeesters van Leiden zal worden getransporteerd 1500 ponden sterling Engelse bankactiën ten einde dit kapitaal door de Weeskamer zal bewaard en geadministreerd worden gedurende het leven van Jan Hendrik van der Does en zijn echtgenote. De renten zouden komen aan J.H. van der Does en zijn vrouw. De echtgenote van J.H. van der Does zal wel over dit kapitaal mogen beschikken ten behoeve van haar kinderen, doch gedurende het leven van haar en van haar man zal daarvan niets mogen worden afgegeven. Vervolgens werd nog bij acten verleden voor notaris Pieter van der Star te Utrecht van 3 en 24 juli en 6 augustus 1804 tussen J.H. van der Does en diens echtgenote een nadere overeenkomst getroffen ten einde de positie van hun dochter Adriana gehuwd met Willebois te verbeteren.	157
Uit het huwelijk van der Does-Doom werden vier kinderen geboren: Mr. Willem van der Does, geboren te 's-Hertogenbosch 9 februari 1767. Hij was commissaris der verpondingen te Woerden, alwaar hij op 24 november 1813 bij het terugtrekken der Franse troepen werd vermoord. Hij huwde 28 april 1799 te Leiden Johanna Cornelia van Starckenborgh, geboren te Voorburg 5 mei 1773, dochter van Sigismund Druschke en Cecilia Dorothea Schotborgh. Hij voegde de geslachtsnaam van zijn betovergrootmoeder Maria Schuyl bij de zijne. Elisabeth Jacoba van der Does, gedoopt te 's-Hertogenbosch 24 augustus 1770 en overleden te Amsterdam op 24 februari 1824. Zij was op 4 juli 1791 te Leiden gehuwd met jhr. mr. Pieter Jacob de Bye, geboren te 's-Gravenhage 11 december 1766 uit het huwelijk van Arent Herbert de Bye en Elisabeth Cooibrant. Hij overleed te 's-Gravenhage 19 december 1836. Na raadsheer te Utrecht te zijn geweest werd hij benoemd tot lid van de Raad van State. Zijn zoon Pieter Jacob voegde de naam van der Does aan de zijne ter. Susanna Margaretha van der Does, geboren te 's-Hertogenbosch 3 october 1773 en overleden te Oegstgeest 4 september 1847. Zij huwde te Utrecht in mei 1792 Mr. Pieter Josias Moens, die op 18 april 1766 te Colombo was geboren. Hij overleed te Leiden 12 februari 1841. Hij was de zoon van Adriaan Moens en van Sara Maria Raket. Na eerst raad en schepen van Haarlem te zijn geweest werd hij controleur der belastingen te Leiden. Adriana (na haar overgang tot het katholicisme kreeg zij er twee voornamen bij en wel Cornelia Maria) van der Does, geboren te 's-Hertogenbosch 10 juni 1778 en aldaar op 29 januari 1823 overleden. Zij huwde 30 september 1800 te St. Moritz bij Münster Dr. Pierre Joseph Willebois, geboren te Boeseghem (Frankrijk) op 15 april 1768 als zoon van Pierre Joseph Willebois en Marie Cathérine Vasseur. Hij overleed te 's-Hertogenbosch 4 november 1834. Hij was eerst officier van gezondheid en later eerste geneesheer der hospitalen te 's-Hertogenbosch. Bij het maken hunner huwelijkse voorwaarden heeft zich de volgende eigenaardigheid voorgedaan. Bruid en bruidegom vermeldden in de acte uit welke geslachten zij afkomstig waren. De bruidegom noemt zich de Villebois en beweert afkomstig te zijn van het Franse adelijk geslacht de Villebois. Een dergelijke hoogst ongewone vermelding in een acte van huwelijkse voorwaarden zal wel de navolgende oorzaak hebben gehad: De Fransman Willebois was hier natuurlijk een geheel onbekend persoon en van zijn afkomst wist men vanzelfsprekend niets. Hij zal dan ook wel niet door het voorname en in aanzien staand regenten geslacht van der Does als een passende partij voor een dochter uit dit geslacht zijn beschouwd. Om nu tegenover de voorname afkomst van zijn vrouw niet te gering te schijnen zal Willebois zijn afstamming uit een oud adelijk Frans geslacht hebben vermeld. Een geschilderd portret van Jan Hendrik van der Does is in het bezit van mr. C.J.G. Bredius te Bilthoven. Het is een vrij groot schilderij met de beeltenis van van der Does als jongen van tien á twaalf jaar in de uitrusting van een Romeins krijgsman met borstharnas, scheenplaten en schild, met naast zich een helm.	158

B. de Roy van Zuidewijn, 'De Brabantse Leeuw' (1961) 154-159

Namen ende Wapenen der Heeren Beêedigde Broeders

Namen en wapenen der Heeren Beêedigde Broeders soo Geestelijke en Wereltlijke van de seer oude ende seer doorluchtige Broederschap van onse Lieve Vrouw binne de stad s'Hertogenbosch

Jan Hendrik van
der Does : 1765

146

Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)

(Jhr.) Mr. Johan Hendrik van der Does

Geboren te ’s-Hertogenbosch 16 augustus 1741, overleden aldaar 29 april 1817, raad, schepen en pensionaris te ’s-Hertogenbosch, lid (1765) proost (1785) der Illustre Lieve Vrouwe Broederschap aldaar, onder Koning Lodewijk president der civiele rechtbank aldaar, verheven in den Ned. Adel na zijn dood bij Kon. Besluit van 27 september 1817, No. 64; huwt te Schiedam 4 juni 1766 Margaretha Elisabeth Doom, geboren te Schiedam 24 juni 1746, begraven te ’s-Hertogenbosch 31 mei 1806.

M.G. Wildeman, De Ridderschap van Noordbrabant (1903) No. 90, 99

Zegel Johan Hendrik van der Does, 16 april 1783

opmerking: zegel opgedrukt, papier op was
zegelaar: Johan Hendrik van der Does
functie: schepen
plaats instelling: 's-Hertogenbosch

Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)

1961

B. de Roy van Zuidewijn

Mr. Johan Hendrik van der Does
De Brabantse Leeuw (1961) 154-159

Nederland's Adelsboek (1941) 229-230

Maarten van Boven, Bossche Heeren : Een biografie van het Bossche sociëteitsleven 1789-2019 (2019) 23, 30, 268

Lucas G.C.M. van Dijck, Van vroomheid naar vriendschap (2012) 254

Klaasje Douma, De adel in Noord-Brabant, 1814-1918 (2015) Bijlage 117

H.F.J.M. van den Eerenbeemt, 's-Hertogenbosch in de Bataafse en Franse tijd (1955) 218

W.J.F. Juten, 'Kwartierstaten van Nederlandsche Katholieken' (1907) No. 97

A.R.M. Mommers, Brabant van generaliteitsland tot gewest (1953) 36, 63, 73, 113, 140, 147, 176, 200, 245, 248, 283, 284, 285, 290, 301, 367-368

Maarten Prak, Republikeinse veelheid, democratisch enkelvoud (1999) 61, 153, 180, 186, 188, 206, 216, 217, 229, 244, 250, 252, 273

Aart Vos, Burgers, broeders en bazen (2007) 130, 131, 268